Philip Larkin “ΑΣ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΣ Ο ΣΤΙΧΟΣ”

video

“ΑΣ ΕΙΝΑΙ ΑΥΤΟΣ Ο ΣΤΙΧΟΣ”

Σοῦ γαμᾶνε τή ζωή ὁ μπαμπάς κι ἡ μαμά

(τό κάνουν, κι ἄς μήν τό θέλουνε, κανονικά).

Σέ γεμίζουνε μέ λάθη καί μετά

προσθέτουνε κι ἄλλα, γιά σένα εἰδικά.

Ἀλλά τούς γάμησαν κι αὐτούς στήν ἐποχή τους

ἀνόητοι μέ παλιομοδίτικα καπέλα καί παλτά –

πού τόν μισό καιρό μέ ἐνοχή στρίβαν αὐτιά,

καί τόν ὑπόλοιπο σφάζονταν ἀναμεταξύ τους.

Ὁ ἄνθρωπος στόν ἄνθρωπο ἀφήνει δυστυχία.

Βαθαίνει ἀργά, σάν ὑφαλοκρηπίδα. Νωρίς,

πολύ νωρίς, βγές ἔξω ἀπό τή διαδικασία:

παιδιά δικά σου νά μήν κάνεις – κι ἄς μπορεῖς.

ΤΟ ΝΑ ΜΙΛΑΜΕ ΣΤΟ ΚΡΕΒΑΤΙ

Τό νά μιλᾶμε στό κρεβάτι εἶν’ ὑποτίθεται εὔκολο·

ἀπό παλιά, τό νά ξαπλώνουμε ἐκεῖ

εἶναι δυό ἀνθρώπων τῆς εἰλικρίνειας τό σύμβολο.

Ἀλλά ὅλο καί πιό πολύς καιρός περνάει σιωπηρά.

Ἔξω, τοῦ ἀέρα ἡ φασαρία ἀπόλυτη,

φτιάχνει καί διώχνει στόν οὐρανό τά σύννεφα,

καί πόλεις σκοτεινές φαίνονται στόν ὁρίζοντα.

Δέν νοιάζονται, ὅλα τοῦτα, γιά ἐμᾶς. Δέν ἐξηγοῦν γιατί,

σέ τούτην τήν ἀπόσταση ἀπό τή μοναξιά,

δυσκολεύει ὅλο καί πιό πολύ, νά βρεῖς νά λές

λέξεις ταυτόχρονα γλυκές κι ἀληθινές,

ἤ ὄχι ἀναληθεῖς, κι ὄχι πικρές.

ΑΝΕΚΔΟΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ 1940-1972

Philip Larkin

Ο ΦΙΛΙΠ ΛΑΡΚΙΝ (1922-1985) πέρασε ἀπό τήν ἀγγλόφωνη ποίηση ἀφήνοντας ἀνεξίτηλη πολλαπλή κληρονομιά. Ὁ εὔπλαστος μουσικός στίχος του, μέ τόν χαλαρό ἀλλά ὑποβλητικό μετρονόμο, ἐπικαιροποίησε τόν Hardy, τόν Auden, καί ἄλλους ποιητές τῆς προηγούμενης γενιᾶς, καί ὀρθώθηκε ὡς τό ἀντίπαλο δέος στούς ἀκραιφνεῖς μοντερνιστές (ὁ ἴδιος περιφρονοῦσε τόν Eliot, γιά παράδειγμα). Ἡ ἀπόδοση τῶν πιό σκοτεινῶν στιγμῶν τῆς ζωῆς γίνεται στόν Λάρκιν μέσα ἀπό μιάν αἴσθηση ἀκυρωμένου λυρισμοῦ, καί συνοδεύεται ἀπό ὑποδόριο φλέγμα, (αὐτο)σαρκαστικό χιοῦμορ καί ἀντιδιανοουμενίστικη στάση. Μέ αὐτόν τόν τρόπο συγκροτεῖ μιά πρωτότυπη ποιητική, ἡ ὁποία διατηρεῖ, ἀντί γιά στοχαστικό ἄξονα, μιά ἐμμονή στήν περιγραφή τοῦ καθημερινοῦ.

            Ἡ ροπή του αὐτή γιά τό infra-ordinary (ἐνδο-συνήθιστο, κατά τό ἀσυνήθιστο) –γιά νά χρησιμοποιήσουμε ἕναν ἀγγλικό νεολογισμό– δέν ἀποδίδει, ὡστόσο, τήν «πεζή» ζωή στή Βόρεια Ἀγγλία μέ ὅρους «ποίησης τῆς καθημερινότητας» ἁπλῶς. Ὁ Λάρκιν πηγαίνει πολύ παραπέρα: στό πεδίο στό ὁποῖο ὁ ἴδιος καθίσταται ἕνας ἀπό τούς πιό διεισδυτικούς, δηκτικούς καί τελικά δημοφιλεῖς συγγραφεῖς τοῦ 20οῦ αἰώνα. Ὁ ἴδιος ἔζησε τριάντα συναπτά ἔτη στή μᾶλλον ἀνιαρή πόλη Hull, δουλεύοντας ὡς βιβλιοθηκάριος, καί ταξιδεύοντας ἐλάχιστα – μάλιστα ποτέ ἐκτός Βρετανίας.

Ἡ «περιφερειακότητα» τῆς ποίησής του, σέ ἀντίθεση, γιά παράδειγμα, μέ τόν κοσμοπολιτισμό τῆς ἀμέσως προηγούμενης γενιᾶς (Dylan Thomas, Τ.Σ. Ἔλιοτ, Οὐ.Χ. Ὦντεν), εἶναι κλειδί κατανόησης τῆς ἰδιοφυΐας του. Ὁ ἴδιος ἐξάσκησε –νομίζω– αὐτή τήν περιφερειακότητα ὡς μία ἐκ τῶν καλῶν τεχνῶν. Γιά παράδειγμα, σέ ἐρώτηση Γάλλου δημοσιογράφου γιά τόν Borges, μέ ἀφορμή ἐρώτηση περί ποίησης καί βιβλιοθηκῶν, ὁ Λάρκιν ἀντιρώτησε: ‛‛Who is Jorge Luis Borges?’’

Ἀλλά ἡ προσοχή στήν περιφερειακότητα αὐτή ἀδικεῖ τόν δημιουργό ἄν δέν ἰδωθεῖ ὡς ὄχημα ἀντίστασης στούς -ισμούς καί διάλυσης κάθε παραφιλολογίας. (Στήν ἴδια συνέντευξη, στήν ἐρώτηση: «Πῶς σᾶς ἦρθε νά ταυτίσετε ἕναν φρύνο μέ τήν ἔννοια δουλειά καί ἐργασία;», ἡ ἀπάντηση καί πάλι ἦταν καθηλωτική: «Ἁπλή μεγαλοφυΐα».) Μέ αὐτή τήν ἔννοια, ὁ πολυαγαπημένος τῶν συμπατριωτῶν του Λάρκιν (ὁ πιό δημοφιλής συγγραφέας τῆς μεταπολεμικῆς Βρετανίας, σύμφωνα μέ μιά περίφημη καί πολυσχολιασμένη ἔρευνα τῶν Times τοῦ 2008) ἦταν τό ἀντιπαράδειγμα ἄλλων πετυχημένων φωνῶν τῆς δικῆς του γενιᾶς (ὁ Hughes, γνωστός καί στήν Ἑλλάδα, εἶναι τό πιό προφανές παράδειγμα). Ἡ ἀντιηρωική ποιητική του διεμβολίζει τήν καθημερινότητα, ὄχι γιά νά διασκεδάσει ἤ γιά νά διαλύσει τήν ἀνία, ἀλλά γιά νά τήν ἐπικυρώσει. Φημισμένη ἄλλωστε εἶναι ἡ δήλωσή του: «Ἡ στέρηση εἶναι γιά ἐμένα ὅ,τι ἦταν οἱ ἀσφόδελοι γιά τόν Wordsworth»).

Ἡ ἤρεμη ρίμα του (τήν ὁποία στίς παροῦσες μεταφράσεις ἔχουμε σεβαστεῖ καί τήν ἔχουμε ἀποδώσει στά ἑλληνικά, ὡς ὀφείλουμε) καταλήγει σέ ἀποστροφές μεστές ἀπό πίκρα, πού ἀποφεύγουν τή θυμοσοφική συμβουλευτική (γιά παράδειγμα: «Τό τίποτα, ὅπως τό κάτι, συμβαίνει ὁπουδήποτε»). Ὁ ἀντι-οὐμανισμός του, ὅμως, δέν εἶναι «ἰδιωτικό» ὅραμα ἤ στράτευση στήν ἀπαισιοδοξία. Παρότι στίς συνεντεύξεις του, στήν πλούσια ἀρθρογραφία του γιά τήν τζάζ, καί στά post-mortem δημοσιοποιηθέντα ἡμερολόγιά του παρουσιάζεται ὡς ἀποτραβηγμένος δεξιός θιασώτης ἑνός βρετανικοῦ ἀπομονωτισμοῦ (βλ., γιά παράδειγμα, τό ποίημα πού μεταφράζουμε ἐδῶ, «Ἀφιερωμένο σέ μιά Κυβέρνηση»), ὁ Λάρκιν εἶναι βαθιά ἀντι-ἰδεολογικός καί ἀντι-λυρικός ταυτόχρονα. Ὅπλο του εἶναι μιά φωνή ἀθεράπευτα ἀγγλική (στόν καιρό του εἶχε χαρακτηριστεῖ, μᾶλλον ὑποτιμητικά, «ποιητής τοῦ κοινωνικοῦ κράτους») – μιά φωνή χαμηλή, ἀλλά βέβαιη γιά τόν ἑαυτό της: ὄχι γιά τίς ἰδέες πού μεταφέρει ἤ γιά τό βαρύ περιεχόμενο τοῦ Λόγου.

Τά ποιήματα πού παρουσιάζουμε ἐδῶ, ἐλάχιστο δεῖγμα μιᾶς μεταφραστικῆς προσπάθειας νά μεταφερθεῖ τουλάχιστον ἡ μισή παραγωγή τοῦ σκοτεινά λαμπροῦ ποιητῆ στά ἑλληνικά ἀπό τόν ὑπογράφοντα τή μετάφραση, ἀρδεύθηκαν ἀπό τόν τόμο Collected Poems τοῦ Faber&Faber (1988). Ὁ τόμος περιλαμβάνει καί τά τέσσερα βιβλία τοῦ ποιητῆ, ἀλλά καί τά μή-ἀνθολογημένα του ποιήματα. Ἐδῶ, παρουσιάζονται ἕνα ἤ δύο ποιήματα ἀπό καθένα ἀπό τά τέσσερα βιβλία τοῦ Λάρκιν

(The North Ship, The Less Deceived, The Whitsun Weddings, High Windows), καί δύο ἀπό τά –συχνά μείζονα– ποιήματα πού ὁ μέγας ὀλιγογράφος δημοσίευσε σέ περιοδικά ἀλλά δέν τά συμπεριέλαβε σέ βιβλίο του. Μέ ἄλλη εὐκαιρία, θά ἐπανέλθουμε μέ περαιτέρω σχολιασμό τοῦ ποιητικοῦ ἀντι-ὁράματος τοῦ Λάρκιν – εὐελπιστοῦμε σέ βιβλίο, ὅπου θά «στεγαστεῖ» ἡ πολύχρονη αὐτή ἐργασία. Πρέπει, ἐξάλλου, νά ἐκδοθεῖ ἐπιτέλους, στή γλώσσα μας, ἕνας ἀπό τούς πολύ σπουδαίους συγγραφεῖς τοῦ 20οῦ αἰώνα, πού περιφέρεται ἀκόμη στά ἑλληνικά, χωρίς βιβλίο.

Θέλω, κλείνοντας, νά ἐπισημάνω παρανοήσεις καί ἐλλείψεις πού ἀφοροῦν μιά παλαιότερή μου παρουσίαση τοῦ Λάρκιν (Τό Δέντρο, τχ. 191-192, Φεβρουάριος 2013) καί τά ὅσα διατείνομαι στήν ἐκεῖ ἐκτενή εἰσαγωγή μου γιά τήν πορεία πού διέγραψε ὁ ποιητής στά ἑλληνικά πράγματα. Ὁ Γιάννης Πατίλης, σωστά, μοῦ ὑπογράμμισε, πώς ἡ πολιτογράφηση τοῦ Λάρκιν στά ἑλληνικά ἔγινε μέν ἀπό τόν Νίκο Φωκά, ὄχι ὅμως τό 1997, ἀλλά τό 1988, στό τεῦχος 6 τοῦ περιοδικοῦ Πλανόδιον. Ἐπίσης, ἡ μετάφραση τοῦ Ἀντώνη Ζέρβα, στήν ὁποία ἀναφέρομαι στό σημείωμά μου, ἔγινε τό 2010 καί ὄχι τό 2008. Προσθέτω ἐπίσης πώς Λάρκιν μετέφρασε καί ὁ Χάρης Βλαβιανός, τό 1986, στό περιοδικό Χάρτης, τχ. 19 – ἦταν ἴσως ἡ πρώτη παρουσίαση τοῦ Ἄγγλου ποιητῆ στά ἑλληνικά πράγματα.

Καί μιά τελευταία σκέψη: Δέν εἶμαι καί δέν θέλω νά γίνω λαρκινιστής. Ἡ συμβολή μου (Δέντρο, τχ. 191-192, Πόρφυρας, τχ. 149, e-poema, τέλη 2012, Τά Ποιητικά, τχ. 17, κι ἐδῶ στήν Ποιητική), εἶναι προετοιμασία γιά τό βιβλίο πού ἑτοιμάζω καιρό τώρα, στήν προσπάθεια νά ἔρθει ὁ Λάρκιν πιό κοντά μας. Ὡς μεταφραστικός κάματος, θά ἤθελα νά πιστεύω πώς ἐπιτελεῖ κάτι ἀπό τήν ἴδια τή λαρκινική ἐποπτεία τοῦ θανάτου: γίνεται χωρίς ὁραματική, χωρίς μεταφυσική, καί μόνο πρός μία ἤρεμη τελική κατεύθυνση: «Αὐτό πού θά ἐπιβιώσει ἀπό ἐμᾶς εἶναι ἡ ἀγάπη».

Το ἀντι-ὅραμα Λάρκιν: 

17 ποιήματα και δύο λόγια

 ΕΙΣΑΓΩΓΗ-ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ: 

ΘΟΔΩΡΗΣ ΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ